این مقاله به بررسی اهمیت کود فسفاته در کشاورزی پایدار پرداخته و به بررسی کاربردهای آن در بهبود کیفیت خاک و افزایش بهره وری کشاورزی می پردازد.
مفاهیم و اهمیت کشاورزی پایدار
در سال های اخیر، کشاورزی پایدار از جمله موضوعاتی است که در علوم کشاورزی مطرح شده است و با گذشت زمان توجه دانشمندان علوم کشاورزی بیش از پیش به آن معطوف می شود و می رود که در سال های آتی از مهمترین مباحث علوم کشاورزی دنیا شود. در ارتباط با کاهش سریع و جدی منابع ضروری کشاورزی از طریق فرسایش، شور شدن زمین ها، بیابان زایی، انقراض گونه ها و آلودگی های محیطی از نگرانی های عمده موجود در گزارش های جهانی است.
با آغاز کشاورزی صنعتی، فشار بر اکوسیستم شروع شد. در سال های قبل در صورت تخریب زمین، انسان به منظور رفع مایحتاج خویش می توانست به مناطق دیگر نقل مکان نماید، اما امروزه با افزایش جمعیت، این امر امکان پذیر نیست. بدین ترتیب، کشاورزی پایدار غیرقابل اجتناب است و به نظر می رسد در پایان این قرن و اوایل قرن آینده، به پایداری در توسعه کشاورزی ضروری باشد.
معمولاً تعاریفی که توسط متخصصان برای یک موضوع و مبحث خاص مطرح می شود تا حدود زیادی بیانگر ویژگی های آن مبحث بوده و می توان ویژگی های آن را تا حد قابل قبولی مطرح نماید. به همین منظور به بیان تعریف و مفاهیمی پرداخته می شود که توسط کارشناسان این فن ارائه شده است.
برنامه توسعه سازمان ملل متحد به نقل از موسسه منابع جهانی برای کشاورزی پایدار یک تعریف کوتاه و مفید ارائه داده است. بنابراین تعریف، «نظام کشاورزی پایدار، نظامی است که در شیوه پایا و یا دوام بهره وری اساس منابع و الگوهای زراعی را بهبود بخشد، به طوری که کشاورزان بتوانند عرضه محصولات را هماهنگ با رشد جمعیت، رشد اقتصادی و با توجه به محیط زیست افزایش دهند».
هارگراو، کشاورزی پایدار را چنین تعریف می کند: «کشاورزی پایدار به مدیریت صحیح منابع کشاورزی اطلاق می شود که در عین حال نیازهای در حال تغییر بشری رفع شوند، کیفیت محیط زیست و همچنین منابع طبیعی حفظ شده و یا حتی بهبود می یابند».
سنایاک، بیان می کند که: «واژه کشاورزی پایدار به یک سیستم کشاورزی اطلاق می شود که می تواند به روند تولید خود در آینده طولانی ادامه دهد».
در سال 1989، انجمن علوم زراعی آمریکا در گردهمایی سالانه خود، کشاورزی پایدار را چنین توصیف می نماید: «کشاورزی پایدار نظامی است که ضمن برخورداری از پویایی اقتصادی، می توان به بهبود وضعیت محیط زیست و استفاده بهینه از منابع موجود منجر شده و همچنین در تامین نیازهای غذایی انسان و ارتقای کیفیت زندگی جوامع بشری نقش مبهمی داشته باشد».
به نظر گروهی از کشاورزان، کشاورزی پایدار چنین تعریف شده است: «کشاورزی پایدار از نظر مفهوم، سیستمی است که ضمن مدیریت موفق در استفاده از منابع برای تامین نیازهای غذایی بشر، کیفیت محیط را حفظ و ذخایر منابع طبیعی را افزایش می دهد؛ از نظر اقتصادی پویا بوده و نیازهای غذایی را تامین کرده و مواد غذایی آن، اثر سوئی بر سلامت بشر نداشته و علاوه بر آن، ذخایر منابع طبیعی را حفظ کرده و کیفیت آنها را برای نسل های آینده افزایش می دهد».
در واقع، نظام کشاورزی پایدار یک نظام سودمند، مستمر و متکی بر حفظ منابع طبیعی است. این شیوه کشاورزی، اقتصادی ترین و در عین حال، سودمندترین نوع استفاده از انرژی خورشید و تبدیل آن به محصولات کشاورزی را بدون تخریب و حاصلخیزی خاک و کیفیت محیط زیست توصیه می کند. این روش کشاورزی، دیدگاهی بالاتر از اقتصادی تولیدی صرف دارد، به طوری که در آن به همبستگی بین اقتصاد تولید، ثبات اکولوژیکی و کیفیت محیط زیست به صورتی جامع نگریسته می شود. در کشاورزی پایدار، افزایش جریان انرژی در نظام کشاورزی و نجات کشاورز مبتدی از زراعت معیشتی و نیز صرفه جویی در مصرف انرژی و کاهش تلفات آن در کشاورزی متمرکز در راستای حفاظت از پایداری کشاورزی و کیفیت محیط زیست دنبال می شود.
در تعریفی دیگر، نظام کشاورزی پایدار: «نظامی است که از مواد شیمیایی به گونه ای استفاده گردد که در نهایت به گونه ای استفاده گردد که در نهایت نه موجب متلاشی شدن و زوال خودش شود و نه با انتقال آن به محیط زیست، اکوسیستم را دچار مخاطره نماید».
به اعتقاد آلتیری، در تعاریف کشاورزی پایدار، سه وجه مشترک وجود دارد که عبارتند از: بهره برداری حیوانی و گیاهی، کیفیت و سلامت محیط زیست و پویایی اقتصادی و اجتماعی. وی این سه عامل را به عنوان عوامل تحقق نظام کشاورزی پایدار به حساب می آورد.
در یک مفهوم کلی، کشاورزی پایدار عبارت است از بینشی که اهداف انسان و شناخت او از آثار فعالیت های کشاورزی متکی بر محیط زیست است. بکارگیری چنین بینشی می توان ارائه طریقی باشد برای تلفیق تجربه های پیشینیان و تازه ترین پیشرفت های علمی به منظور ایجاد نوعی نظام زراعی که ضمن حفاظت از منابع از نظر اکولوژیکی نیز سازگاری داشته باشد. چنین نظام هایی علاوه بر آنکه موجب کاهش آثار سوء بر محیط زیست می شوند، می توانند باروری کشاورزی را در حدی مطلوب حفظ نموده و ضمن ایجاد پویایی اقتصادی در بلندمدت و کوتاه مدت، زمینه ای مناسب برای ثبات جوامع روستایی نیز فراهم سازند.
پژوهشگران کشاورزی به ندرت به نقش و تاثیر نظام های تولید کشاورزی در اکوسیستم توجه کرده اند. هدف اساسی بیشتر پژوهشگران و متخصصان توسعه کشاورزی، حرکت به سوی دستیابی به راهکارهایی بوده که در زمان کوتاه مدت به تولید کشاورزی مطلوبی دست پیدا کند.
استراتژی بهره گیری از نظام کشاورزی و تولیدی که به افزایش تعادل و بالانس مورفولوژیکی زمین، هیدرولوژی و چرخه مواد غذایی در طبیعت منجر شود، عموماً مورد غفلت واقع شده است و اکثر مطالعات و پژوهش ها صرفاً به جنبه تولید تاکید داشته اند و کمتر به عوارض و آثار جانبی توجه شده است. پیامدهای این موضوع، سبب ایجاد شکست هایی در جوامع کشاورزی و کاهش روزافزون کیفیت زمین های کشاورزی و مشکل عدم تکافوی تولیدات کشاورزی برای جمعیت رو به ازدیاد بوده است. متخصصان و کارشناسان کشاورزی باید بیش از پیش بر روی این موضوع تامل کنند که چگونه فعالیت های کشاورزی می تواند به صورت شایسته در اکوسیستم ادغام شود.
تثبیت بیولوژیکی ازت، راهبردی در کشاورزی پایدار
گرچه استفاده از کودهای بیولوژیک در کشاورزی از قدمت زیادی برخوردار است و در گذشته نه چندان دور تمام مواد غذایی مورد مصرف انسان با استفاده از چنین منابع ارزشمندی تولید می شد، ولی بهره برداری علمی از این گونه منابع سابقه چندانی ندارد. اگرچه کاربرد کودهای بیولوژیک به علل مختلف در طی چند دهه گذشته کاهش یافته، ولی امروزه با توجه به مشکلاتی که مصرف بی رویه کودهای شیمیایی به وجود آورده، استفاده از آنها در کشاورزی مجدداً مطرح شده است.
بدون تردید کارکرد کودهای بیولوژیک علاوه بر اثر مثبتی که بر کلیه خصوصیات خاک دارد، از جنبه های اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی نیز مثمرثمر واقع خواهد شد و می تواند جایگزینی مناسب و مطلوب برای کودهای شیمیایی باشد. در حال حاضر، نگرش های جدیدی که در ارتباط با کشاورزی پایدار، ارگانیک و بیولوژیک مطرح می باشد، به بهره برداری از چنین منابعی استوار است.
کودهای بیولوژیک منحصر به مواد آلی حاصل از کودهای دامی، اضافات گیاهی و غیره اطلاق نمی شود، بلکه تولیدات حاصل از فعالیت میکروارگانیسم هایی که در ارتباط با تثبیت ازت و یا فسفر و سایر عناصر غذایی در خاک فعالیت می کنند را نیز شامل می شود و می تواند به عنوان جایگزینی مناسب برای کودهای ازته مطرح باشد. زیان های زیست محیطی و بهداشتی برگرفته از کاربرد کودهای ازته بسیار بیشتر از منابع اقتصادی آن است. وجود نیترات در آب های زیرزمینی مناطق ذرت خیز ایالات متحده و دیگر مناطق دارای کشت فشرده به عنوان یک نگرانی عمده مطرح است، به نحوی که نیتروژن در رواناب و آب های سطحی منجر به آلودگی زیاد رودخانه ها و دریاچه ها می شود.
اکسیدهای گازی شکل نیتروژن که از کودهای ازته متصاد می شوند، واکنش شدیدی داشته و به عنوان یک خطر عمده برای دوام لایه اوزن قلمداد می شوند. نظام های پایدار زراعی باید تا سرحد امکان، بر پایه استفاده و مدیریت موثر از منابع داخلی باشند.
فهرست مطالب
مفاهیم و اهمیت کشاورزی پایدار 1
تثبیت بیولوژیکی ازت، راهبردی در کشاورزی پایدار 6
مفاهیمی از کشاورزی پایدار 7
استفاده از کمپوست مواد آلی در کشاورزی پایدار 8
کودهایی حیوانی 12
تناوب لگومینوزها با محصولات زراعی 15
کود سبز 15
نتیجه گیری 17