این مقاله به بررسی گیاه کلزا و ویژگی های مختلف آن، از جمله اصلاحات ژنتیکی، انواع ارقام، مزایای روغن کلزا و کاربردهای آن در صنایع مختلف می پردازد.
مقدمه :
دانه های روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند. این محصولات علاوه بر برخورداری از ذخایر غنی اسیدهای چرب، حاوی پروتئین نیز هستند. در این میان، کلزا به عنوان یکی از مهم ترین گیاهان روغنی در سطح جهان شناخته می شود. آخرین آمار منتشرشده از سوی سازمان خواربار و کشاورزی جهانی (FAO) در سال 1999 نشان می دهد که کلزا پس از سویا و نخل روغنی، سومین منبع تولید روغن نباتی در جهان است.
مبدا اصلی گیاه کلزا (Brassica napus) به طور قطعی مشخص نیست، اما احتمالاً این گیاه از نواحی آسیای غربی و اروپا نشات گرفته است. واژه “Rapeseed” در زبان انگلیسی به کلزا اطلاق می شود که ریشه آن از کلمه لاتین “Rapum” به معنای شلغم است.
زراعت کلزا از 300 سال پیش در هندوستان رواج یافته و از آنجا به چین و ژاپن گسترش یافته است. در اروپا نیز استخراج روغن از دانه های کلزا و سایر گونه های جنس Brassica دست کم از قرن شانزدهم میلادی آغاز شده بود. این روغن ابتدا به عنوان روغن چراغ استفاده می شد و سپس به عنوان روغن خوراکی محبوب گردید.
تولید تجاری کلزا به عنوان یک منبع تامین کننده روغن روان ساز در جنگ جهانی دوم در سال 1942 آغاز شد. با این حال، به دلیل قحطی و کمبود منابع روغن خوراکی، بخشی از آن به مصرف غذایی رسید. پس از آن، به دلیل قابلیت استفاده خوراکی این روغن، اصلاحات لازم در آن صورت گرفت و به عنوان یک روغن خوراکی مفید شناخته شد.
گونه ها و ارقام :
گیاهان جنس براسیکا بر اساس میزان اسید اروسیک به دو گروه عمده تقسیم می شوند:
گروه اول که با علامت اختصاری HEAR شناخته می شوند، دارای مقادیر بالایی از اسید اروسیک (حدود 55 درصد) هستند و به دلیل این مقدار زیاد، برای مصرف خوراکی مناسب نمی باشند. در سال 1974، روغن هایی که کمتر از 5 درصد اسید اروسیک داشتند، تحت عنوان LEAR نامگذاری شدند. سپس محققین کانادایی برای ارقام اصلاح شده کلزا (که حاوی حداکثر 2 درصد اسید اروسیک بودند)، نام “کانولا” را انتخاب کردند. علاوه بر اسید اروسیک، یک ماده مضر دیگر در کنجاله و علوفه کلزا وجود دارد که به نام “گلوکز اینولات” شناخته می شود و موجب طعم تند و بوی ناخوشایند می گردد. فیبر نیز یکی از عواملی است که باعث افت کیفیت کنجاله می شود.
ترتیب تکامل اصلاح در این گیاه روغنی به صورت زیر بوده است:
ارقام (0): در این ارقام، میزان اسید اروسیک به مقدار بسیار کمی کاهش یافته است، به طوری که در ارقام امروزی تقریباً به صفر رسیده است.
ارقام (00): در این ارقام، علاوه بر کاهش میزان اسید اروسیک، مقدار گلوکز اینولات نیز به طور قابل توجهی کاهش یافته است.
ارقام (000): در این ارقام، هر سه ماده مضر شامل اسید اروسیک، گلوکز اینولات و فیبر به حداقل میزان خود رسیده اند.